Wanneer de meeste mensen het woord cybersecurity horen, denken ze meteen aan technische verdedigingsmiddelen: firewalls, encryptie, antivirussoftware of complexe authenticatiesystemen. En ja, dit zijn allemaal zeer belangrijke onderdelen van een veilige digitale omgeving. Maar de grootste inbreuken en incidenten beginnen vaak niet met hackers die ingewikkelde code kraken. Ze beginnen met iets veel simpelers en menselijks: een haastige klik op een phishingmail, een wachtwoord dat op meerdere platforms opnieuw gebruikt wordt, of een gesprek dat op de verkeerde plek wordt opgevangen.
Dit legt een ongemakkelijke maar cruciale waarheid bloot: in het digitale tijdperk kunnen mensen zowel de zwakste schakel als de sterkste verdediging zijn in de cybersecurityketen.
Wat bedoelen we met “de menselijke factor”?
De menselijke factor in cybersecurity verwijst naar de rol die mensen — zoals werknemers, managers en zelfs klanten — spelen bij het beschermen of juist blootstellen van de (digitale) informatie van een organisatie. Terwijl firewalls en encryptie veel technische aanvallen kunnen blokkeren, is er soms maar één onoplettend moment nodig om op een malafide link te klikken, inloggegevens te delen of in te gaan op een overtuigend telefoontje.
In de kern gaat de menselijke factor over gedrag, bewustzijn en cultuur:
- Gedrag: de dagelijkse keuzes van medewerkers, van het maken van sterke wachtwoorden tot het vergrendelen van hun scherm wanneer ze hun bureau verlaten.
- Bewustzijn: het vermogen om bedreigingen zoals phishing, social engineering of verdachte activiteiten te herkennen.
- Cultuur: de gedeelde waarden en houding tegenover beveiliging binnen een organisatie — voelen medewerkers zich verantwoordelijk en bevoegd om gevoelige data te beschermen, of zien ze security als “iemand anders zijn taak”?
De impact van deze menselijke beslissingen mag niet worden onderschat. Volgens het World Economic Forum is 95% van de cybersecurity-incidenten te wijten aan menselijke fouten. Dat herinnert ons eraan dat zelfs de eenvoudigste vergissingen, die met de juiste training en bewustwording te voorkomen zijn, de deur naar een ramp kunnen openen.
Het groeiende dreigingslandschap
Cyberaanvallen zijn geen zeldzame, geïsoleerde incidenten meer. Ze zijn een dagelijkse realiteit geworden, die organisaties van elke omvang en in elke sector treffen. Ransomware, phishingcampagnes en social engineering-tactieken evolueren sneller dan ooit en maken vaak gebruik van menselijk gedrag in plaats van technische kwetsbaarheden.
- Phishing blijft de nummer één aanvalsmethode: medewerkers krijgen e-mails die lijken te komen van collega’s, klanten of zelfs de CEO, met verzoeken om op een link te klikken of geld over te maken.
- Social engineering neemt toe: aanvallers gebruiken psychologie — urgentie, angst of nieuwsgierigheid — om mensen dure fouten te laten maken.
- Hybride werken voegt complexiteit toe: medewerkers werken deels thuis en deels op kantoor, waardoor onveilige netwerken, persoonlijke apparaten en afleiding nieuwe ingangen voor cybercriminelen creëren.
Voorbeeld: wanneer één wachtwoord een bedrijf vernietigt
Een recent ransomware-incident liet zien hoe verwoestend één menselijke fout kan zijn. Eén enkel wachtwoord was waarschijnlijk al genoeg voor aanvallers om toegang te krijgen tot de systemen van een transportbedrijf. Eenmaal binnen versleutelden ze data en blokkeerden ze interne systemen, een klap zo groot dat het bedrijf failliet ging en 700 mensen hun baan verloren. De directeur gaf toe dat hij de medewerker wiens wachtwoord vermoedelijk geraden werd, niet eens had ingelicht, met de vraag: “Zou jij willen weten dat jij het was?”
Mensen als eerste verdedigingslinie
Hoewel medewerkers doelwit kunnen zijn, hebben ze ook de kracht om de sterkste verdediging van een organisatie te worden. Het verschil zit in bewustzijn, cultuur en ondersteuning.
- Bewustzijnstraining die blijft hangen
Eenmalige technische e-learnings zijn zelden effectief. Interactieve simulaties zoals phishingtests, gamified scenario’s of workshops helpen medewerkers de risico’s in een veilige omgeving te ervaren. Dat bouwt vertrouwen en alertheid op de lange termijn. - Een open spreekcultuur
Medewerkers vrezen vaak sancties als ze een fout maken. Maar zwijgen maakt een inbreuk alleen maar erger. Door een cultuur te bevorderen waarin medewerkers zich veilig voelen om verdachte activiteiten te melden of fouten toe te geven, kan een organisatie sneller reageren en de schade beperken. - Dagelijkse gewoontes
Eenvoudige handelingen zoals wachtwoordmanagers gebruiken, multifactor-authenticatie inschakelen of laptops vergrendelen, kunnen al veel aanvallen voorkomen. Het ontwikkelen van deze gewoontes vraagt om herhaling en ondersteuning, niet alleen om beleidsteksten.
Leiderschap geeft het voorbeeld
Een securitycultuur ontstaat niet vanzelf. Leidinggevenden spelen een cruciale rol in hoe serieus teams cybersecurity nemen. Wanneer bestuurders zelf goede praktijken volgen (bijv. MFA gebruiken in plaats van uitzonderingen vragen), laat dit zien dat security ieders verantwoordelijkheid is.
Bovendien: leiders die cybersecurity framen als een manier om vertrouwen op te bouwen, en niet als “lastige regels”, helpen medewerkers het grotere plaatje te zien. Klanten, partners en stakeholders willen weten dat hun gegevens veilig zijn.
Een praktische weg vooruit
Organisaties die de menselijke factor van een risico naar een kracht willen ombuigen, kunnen klein beginnen:
- Regelmatige phishing-simulaties uitvoeren en direct feedback geven.
- Positief gedrag vieren, zoals het melden van verdachte mails of het updaten van wachtwoorden.
- Beleid in heldere, begrijpelijke taal schrijven in plaats van technisch jargon.
- Security integreren in dagelijkse workflows, zodat het vanzelfsprekend wordt.
Door te focussen op de menselijke factor voorkom je niet alleen incidenten, maar bouw je aan duurzame veerkracht.
Conclusie: bewustzijn omzetten in actie
Cybersecurity draait niet langer alleen om technologie, maar vooral om mensen. Wanneer medewerkers risico’s begrijpen en de juiste gewoontes hebben, veranderen ze van een mogelijke zwakke schakel in je sterkste verdediging. Het opbouwen van een securitycultuur is de sleutel tot echte, langdurige weerbaarheid.
Meer praktische strategieën vind je in Hacked, now what? van Nathalie Claes, CEO van Dadir.
